Een begrafenis met kist of urne zijn vaak voorkomende vormen van afscheid. Rouwen kan ook anders. Dat leert een lezing van kunstenaar Valentine Kempynck (60) op 7 november in de bib van Poperinge. De vrouw met roots in Woumen creëert lijkwades en (heksen)banksjes. “We moeten niet alleen begin november naar het kerkhof gaan om onze doden te ontmoeten.”
Het oorspronkelijk heksenbankje of heksenstoel was een extra gewicht van stenen op de uiteindes van de daknok om huizen te beschermen tegen stormwinden, die geassocieerd werden met heksen en andere kwade krachten. Modernere bouwtechnieken maken dit oude gebruik langs de Vlaams-Franse grens overbodig, maar her en der zijn er nog banksjes, zoals ze genoemd worden in het West-Vlaams.
Boerderij Westouter
“Ik zag voor het eerst zo’n banksje op het dak van een boerderij in Westouter”, vertelt Valentine Kempynck, die nu in de Kempense gemeente Kapellen woont. “De boer zei dat het gebouwd was voor de gestorven boer van het erf, als een soort welkom aan de ziel van de oude boer. Ik had een kind dat gestorven was en zocht andere vormen van rouw om daarmee om te gaan en die naast het geloof bestaan.”
Sindsdien maakt de vrouw banksjes met bewoners om deze op hun dak te plaatsen. “Dierbare doden krijgen letterlijk een nieuwe plaats toebedeeld en maken deel uit van het huis. In het oude bijgeloof werden de banksjes gekoppeld aan de goede huisgeesten – vaak de voorouders – die het huis beschermen en versterken. Dat is een heel mooie gedachte. Een banksje blijft in het gezichtsveld en doet denken aan wie je verloren hebt.”
Moedervlek
Behalve het bouwen van banksjes tatoeëert Valentine stippen als extra moedervlek en aandenken aan een kind dat er niet meer is. “Zo krijgt het kindje een fysieke plek op het lichaam van de ouder. Niemand merkt het: het is voor de ouder zelf. Voor altijd dichtbij.”
Verder creëert Valentine speciale lijkwades.
“Dat is ook geënt op een oude traditie. Denk maar aan de lijkwade van Christus. In onze cultuur wordt dit amper gebruikt: wij zijn veel meer gefocust op een kist. Een lijkwade is een zachte doek waarin je omhuld en dan begraven of gecremeerd wordt.”
Geborgenheid
Dit rouwritueel heeft volgens de kunstenaar verschillende troeven. “Het is minder belastend voor de natuur: er wordt geen boom voor geveld of schaap voor gedood. Er wordt enkel geschoren en vanuit die wol wordt de lijkwade gemaakt. Het biedt ook meer geborgenheid. In plaats van het lichaam in één keer te onttrekken met een kist wordt de lijkwade geleidelijk dichtgemaakt als een laatste omhelzing met figuurlijke armen die genaaid zijn op delen stof van de lijkwade.”
“Wie een laatste groet komt brengen, doet telkens een deel van de lijkwade dicht of de familie maakt er een gezamenlijk moment van als afscheidsritueel. Je dekt voor een laatste keer je geliefde toe. De armen zijn symbool voor de dichtste familieleden. Ook voor wie al overleden is, zoals de grootvader die gestorven was voor de grootmoeder of een kindje dat lange tijd geleden overleden is. Zo worden families terug volledig gemaakt en ontstaat een gezamenlijk intiem moment rond de dierbare die gestorven is. Het verkleint de afstand tussen toen en nu, tussen hier en daar.”
Donker delen
Valentine wil de dood meer bespreekbaar maken. “In Vlaanderen zijn we niet gewoon om daarover te communiceren, de dood is nog altijd iets moeilijk. We moeten niet alleen begin november naar het kerkhof gaan om onze doden te ontmoeten. Iedereen sterft. Toch stoppen we de dood vaak weg. Ik vind het belangrijk dat de dood meer aanwezig is in ons dagelijks leven en dat we daar samen mee bezig zijn. We moeten het donker van ons leven delen en z’n plaats gunnen.”
De lezing vindt plaats op 7 november om 19.30 uur in de bib van Poperinge. (TP)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
