Oostende voor Anker: met de Mercator op expeditie naar legendarisch Paaseiland

Twee reuzenbeelden van het legendarische Paaseiland. Die bracht de Mercator in 1935 naar ons land. De ‘reissouvenirs’ kregen een plaats in een Brussels museum. De expo ‘De Mercator en het Paaseiland’ doet het hele verhaal en is meteen het hoofdthema van Oostende voor Anker.

We schrijven 1935. Het opleidingsschip Mercator brengt twee beelden van het Paaseiland mee naar België. Omwille van hun enorme omvang en gewicht, ettelijke tonnen, zitten ze niet in het ruim. De beelden liggen vastgesjord op het dek, als het schip op 13 mei van dat jaar in Brussel aanmeert en zijn kostbare vracht lost.

Het Paaseiland, op Pasen 1722 door de Zeeuwse zeevaarder Jakob Roggeveen jr. ontdekt, blijft tot de verbeelding spreken. Het godvergeten kleine eiland in de Pacific, op 3.700 km van moederland Chili, werd ooit bevolkt door kannibalen. Maar het zijn vooral de mysterieuze monumentale beelden uit lavasteen die de rest van de wereld fascineren.

Pou Hakanononga

Een van de enige beelden met een eigen naam, Pou Hakanononga (god van de tonijnvissers), resideert vandaag in het Brusselse Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis. Het is ook het laatste beeld dat het eiland heeft verlaten. Met dank aan een Frans -Belgische wetenschappelijke expeditie die in 1934-1935 op het eiland verblijft en naast andere artefacten de twee beelden van de Chileense overheid krijgt in ruil voor een lot oud-Egyptische kunst dat van bij ons naar Chileense musea verhuist.

Henri Storck

De memorabele reis start op 5 oktober 1934. De tocht gaat via Madeira, de Canarische Eilanden, Martinique en het Panamakanaal naar het Paaseiland in de Stille Oceaan. Daar gooit het schip het anker uit op 12 december. De bemanning wordt er opgewacht en verwelkomd door de Belgische etnoloog Henri Lavachery en een Zwitsers en Chileense wetenschapper. Het trio is eerder dat jaar door een Frans vaartuig naar het Paaseiland overgevaren.

Naast de crew van 80 man, van officieren over cadetten tot leerling-matrozen en -machinisten, is ook de Nederlandse cineast en fotograaf John Fernhout aan boord. Hij filmt de missie en de Oostendse documentairemaker en producer Henri Storck monteert de beelden later tot de 26 minuten durende zwart-wit film Het Paaseiland. Hij puurt er ook beeldmateriaal uit voor de documentaires De driemaster Mercator van 23 minuten en Kaap naar het zuiden die 25 minuten duurt.

Bij het hijsen van de kolos breekt de kabel en belandt het beeld op de zeebodem

Op 19 december wordt het eerste beeld van 3 ton, eerder een hoofd inclusief stenen hoed, op een slede tot in het water gesjouwd en onderaan een sloep vastgemaakt. De elektrische spil of kaapstander op het voordek van de Mercator trek met een 800 meter lange tros de sloep naar zich toe, maar… het touw knakt. De volgende dag lukt de operatie wel dankzij een dikkere tros. De dagen daarop, tot en met kerstdag, bezoeken de cadetten het eiland. Ze maken er kennis met de oude Franse schipbreukeling Vincent Pons die 40 jaar eerder op het eiland strandde.

Op 26 december starten de voorbereidingen om het tweede 5 ton zware beeld aan boord te hijsen. De bergingsproblemen stapelen zich op: de windas trekt het beeld niet naar de Mercator, maar de Mercator naar het beeld. Een koraalrots belemmert de doorgang van de zware last en uiteindelijk breekt ook de tros! Operatie afgeblazen. Een paar dagen later bereikt de vracht onder de sloep toch de driemaster. Maar bij het hijsen breekt de kabel en valt de kolos tot op de 20 meter diepe zeebodem. De hulpvaardige duikers, allemaal eilandbewoners, herstellen zonder duikapparatuur de kabelerbinding en uiteindelijk raakt ook het tweede beeld op dek.

44.000 kilometer

Op 3 januari licht de Mercator en zijn kostbare vracht het anker en zet koers naar het Britse eilandje Pitcairn, waar ooit de muiters van de Bounty een nieuw leven begonnen. Commandant Van de Sande weigert schipbreukeling Pons mee te nemen naar Europa. De barkentijn doet nog de eilanden Tahiti en Hiva Oa, waar Gauguin begraven ligt en sinds 1978 ook Jacques Brel, aan. Daarna volgen Hawaï en Honolulu. Via het Panamakanaal wordt koers gezet naar het thuisland. Voor anker ter hoogte van Knokke krijgt het schip een opknapbeurt en vaart dan naar Brussel waar de beelden worden gelost.

De zeilcampagne, de zevende uit het rijk gestoffeerde logboek van de Mercator, is de langste uit de reeks van 41 kruisvaarten. Ze duurt ruim 7 maanden en er worden 23.884 zeemijlen of 44.000 km afgelegd. Meer dan de omtrek van de aarde. Een jaar later verlaat de Mercator thuishaven Antwerpen om het stoffelijk overschot van pater Damiaan ter hoogte van het Panamakanaal op te halen.

(ML)