Bijna honderd jaar na zijn dood staat Menenaar Théofiel Wahis opnieuw in het middelpunt van de belangstelling. Helaas om een foute reden. De man aan wie de Wahisstraat haar naam te danken heeft, was als gouverneur-generaal van Kongo twintig jaar lang de trouwe zetbaas van de fel gecontesteerde koning Leopold II.
De storm rond het koloniale verleden van Leopold II raast al enkele weken over ons land. Onder druk van het protest worden her en der standbeelden van de omstreden vorst verwijderd en staan Leopold II-lanen en -pleinen volop ter discussie. Rond zijn rechterhand en trouwe generaal Théophile Wahis, naar wie ook een boulevard in Brussel vernoemd is, is het al die tijd oorverdovend stil gebleven.
Oud-voorzitter Walter Desmet (93) van de Heemkundige Kring Menen, verbaast zich daar niet over. “Wahis is een illustere onbekende”, typeert hij de Menense generaal. “Haast niemand kent die man en zijn reputatie.”
Een kleine rondvraag bij een tiental bewoners van de Wahisstraat in Menen bevestigt zijn woorden. Een enkeling herinnert zich vaag dat Wahis een generaal was, de rest moet het antwoord schuldig blijven. Alleen in café Dixie weten de klanten meer dankzij een lesje geschiedenis van hun cafébaas tussen pot en pint.
Meedogenloze rubberexploitatie
Maar hoe zat dat nu eigenlijk met die Wahis? Walter Desmet weet er alles over. Vijftien jaar geleden schreef de heemkundige voor het tijdschrift ‘t Wingheroen een uitgebreid artikel over de roemruchte generaal en zijn koning. “Théophiel Wahis werd geboren in 1844 in de Bruggestraat in Menen en overleed in 1921 in Brussel. Hij was voorbestemd om militair te worden, want zowel zijn vader als zijn oom waren officier bij het Belgische leger. Hij studeerde Latijn-Grieks in het Sint-Aloysiuscollege. Na zijn humaniora schreef hij zich op 16-jarige leeftijd in in de regimentsschool van Ieper. Daarna ging hij naar de militaire school en bouwde hij een glansrijke militaire carrière uit.”
Vroeger werden veel van die koloniale praktijken gezien als de normaalste zaak van de wereld
In 1892 werd de Menenaar benoemd tot gouverneur-generaal van Kongo-Vrijstaat, het persoonlijke eenmansproject van Leopold II. Die functie zou hij twintig jaar lang bekleden. “Leopold II zette nooit een stap in zijn kolonie”, vertelt Walter. “Dat was ook niet echt nodig, want met Théophile Wahis beschikte hij over de ideale gerant om op zijn privébezit te letten. Zijn opdracht bestond erin om met behulp van een sterk koloniaal leger een efficiënte en lucratieve exploitatiemachine voor de rubber- en ivoorhandel uit te bouwen. De koning gaf de bevelen, Wahis voerde ze plichtsgetrouw uit.”
Alle middelen waren goed om de vooropgestelde winsten te bereiken: dorpen kregen rubbertaksen opgelegd, gijzelnemingen en het afhakken van handen waren schering en inslag, strafexpedities werden uitgevoerd… De meedogenloze rubberexplotatie had honderdduizenden doden tot gevolg.
Lof en kritiek
Wahis, de held van de kolonie die beschaving bracht in de brousse, zag zijn trouw en inzet beloond met talrijke onderscheidingen en eretitels, waaronder die van baron. Ook zijn geboortestad kon bij het zien van zoveel eerbetuigingen niet achterwege blijven. In 1897 vernoemde burgemeester Pardoen een straat naar de Kongogeneraal. Een historische fout, die het huidige stadsbestuur belast met een netelige erfenis?
“Je moet alles in de tijdsgeest van toen zien”, nuanceert Walter Desmet. “Vroeger werden veel van die koloniale praktijken gezien als de normaalste zaak van de wereld. Toen ik in het legermuseum van Brussel de archieven raadpleegde, stootte ik op niets dan lof over Wahis. Geen kritisch woord was er te bespeuren. De kritiek en het verzet zijn pas veel later gekomen. Zelfs burgemeester Paul Isenbaert schreef in 1966 nog over Wahis: ‘Hij maakt deel uit van een van de mooiste pagina’s van onze geschiedenis…’ Je kan ook niet alle schuld in de generaal zijn schoenen schuiven. De beslissingen kwamen van de koning. Als Wahis ze niet uitvoerde, dan zou iemand anders dat wel in zijn plaats gedaan hebben.”
Geen straatnaamwijziging
En hoe moet het nu verder met de Wahisstraat? Daar zit men niet echt te wachten op een wijziging van de straatnaam. “Aan dat circus doen we niet mee, laat alles maar zoals het is“, klinkt het bij meerdere bewoners.
Mensen moeten de historische context kunnen duiden
Ook voor schepen van Erfgoed Griet Vanryckegem en het stadsbestuur is een straatnaamwijziging niet meteen aan de orde. “Dat brengt heel wat praktische problemen met zich mee voor de bewoners. Ook heerst er een dubbel gevoel. De koloniale wandaden vallen niet goed te praten, maar anderzijds maakt dit deel uit van de geschiedenis van onze stad. En die geschiedenis kunnen we niet zomaar uitvegen. Het is belangrijk om te weten wat er gebeurd is en geen racisme toe te laten. Mensen moeten de historische context kunnen duiden. Daarom willen we in samenwerking met de heemkundige kring in het najaar voordrachten geven rond Wahis”, aldus de schepen.
(Carlos Berghman)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier