Ons dialect evolueert: het Zuid-West-Vlaamse ‘wuk’ verdringt ‘wat’ en ‘wiene’

Wuk? Het is de bekende slagzin van het typetje Freddy De Vadder uit Menen. In het zuiden van de provincie wordt ‘wuk’ al sinds jaar en dag gebruikt als ‘wat’, waar elders vooral ‘wat’, ‘wadde’ of ‘wiene’ gangbaar is. Maar de ‘wuk’ verspreidt zich nu in sneltempo over heel West-Vlaanderen.

Onderzoekers Anne-Sophie Ghyselen (Langemark-Poelkapelle) en Roxane Vandenberghe (Adinkerke) voelden in 2018 dat het West-Vlaamse dialect aan het veranderen was. Om te weten wat er precies aan de hand was, stelden ze een online enquête op. Het duo had gehoopt op 400 antwoorden, maar het zijn er uiteindelijk 10.000 geworden! Een onverwacht succes.

Bij de enquête werden West-Vlamingen gevraagd om enkele zinnen neer te pennen zoals ze die tegen hun vrienden of familie zouden uitspreken. Enkele zinnen bevatten een vragend voornaamwoord, zoals “Wat doen we nu?” “Ten eerste bevestigen de antwoorden in grote lijnen de regionale patronen van ‘wuk’ (zuiden), ‘wat/wadde’ (noorden) en ‘wiene’ (Veurne)”, vertellen de onderzoekers. “Tegelijkertijd zien we dat de antwoorden heel sterk leeftijdsafhankelijk zijn. Maar, en dat is het opvallendste, over heel West-Vlaanderen neemt het gebruik van de oorspronkelijk zuidelijke ‘wuk’ toe, ten koste van de vormen ‘wat’ en ‘wiene’. Hoe jonger de respondenten, hoe meer ze ‘wuk’ gebruiken.”

‘Wiene’ verdwijnt

Als ze de resultaten per gebied bekijken, is de groei van ‘wuk’en de afname van ‘wiene’ en ‘wat’ nog opvallender. “In het Veurnse is de oorspronkelijke vorm ‘wiene’ bij de generatie jonger dan 30 bijna verdwenen. Ook in de Polders moet de oorspronkelijk dominante – en bovendien standaardtalige – variant ‘wat’ plaats ruimen voor het zuidelijke ‘wuk’. Een vergelijkbare ontwikkeling speelt zich af in het Houtland en het zuidoosten van de provincie. In Ieper-Poperinge, hét uitvalsgebied van ‘wuk’, stabiliseert het gebruik van ‘wuk’min of meer in de laatste drie generaties.”

(lees verder onder de infografiek)

Ook ‘etwuk’ rukt op

In de enquête werd aan de West-Vlamingen ook gevraagd om een aantal zinnen te vertalen met het onbepaald voornaamwoord ‘iets’, zoals “Ja maar, je moet toch iets eten.” “Uit eerder onderzoek weten we dat onbepaalde voornaamwoorden en bijwoorden in de West-Vlaamse dialecten opgebouwd worden door een vraagwoord te combineren met het voorvoegsel ‘e(n)t’. Dat zien we bijvoorbeeld in ‘etwien’ (iemand), ‘etwat’ (iets), ‘etwaar(sen)’ (ergens)… ‘Etwat’ blijkt het gangbare te zijn in heel West-Vlaanderen. Tijdens dit onderzoek werden liefst acht verschillende varianten opgetekend, namelijk ‘etwat’, ‘etwuk’, ‘iets’, ‘iet’, ‘wat’, ‘wuk’, ‘ieks’ en ‘etwiene’. De aanwezigheid van ‘iets’, ‘ieks’, ‘iet’ en ‘wat’ is vermoedelijk te verklaren door invloed van de standaardtaal. Het nieuwe onbepaalde voornaamwoord ‘etwuk’ is echter de grootste uitdager voor ‘etwat’.”

De variant staat ze niet overal even sterk. De vorm ‘etwat’wordt vooral in het noorden van West-Vlaanderen gerapporteerd, de vorm ‘etwuk’komt frequenter voor in de streek van Ieper-Poperinge, de varianten ‘iet’en ‘iets’ worden vooral aangetroffen in de streek van Waregem en de hoogste kans op ‘wat’ loop je in het uiterste oosten van de provincie. ‘etwiene’ komt enkele keren voor in Veurne.

De regionale verspreiding van de varianten hangt opnieuw nauw samen met de leeftijd van de respondent, net zoals bij ‘wuk’. De vorm ‘etwuk’ wordt frequenter gerapporteerd bij de jongere. ‘Etwuk’ is dus net als ‘wuk’ aan het oprukken in het taalgebruik van West-Vlamingen.”

‘Wuk’ en ‘etwuk’ lijken zich dus allebei vanuit de streek van Ieper-Poperinge en Kortrijk te verspreiden naar het noorden en westen toe. De vraag is waarom net die niet-standaardtalige voornaamwoorden zo goed boeren in West-Vlaanderen. Die sterke progressie is immers des te opmerkelijker in tijden van algemeen dialectverlies en uniformisering.

West-Vlaamse identiteit

“We vermoeden dat de ontwikkeling een teken is van wat talige glocalisering wordt genoemd”, klinkt het. “Terwijl dialect verdwijnt voor een algemener inzetbare omgangstaal, vinden sprekers het toch belangrijk aan de hand van regionale elementen zoals ‘etwuk’ en ‘wuk’ hun regionale identiteit in de verf te zetten. Dat geldt zeker in informele gesprekken met vrienden, de context waarop we in onze enquête focusten.”

“Het bestaan van een West-Vlaamse regionale identiteit blijkt bovendien ook uit dat onze enquête, verspreid met als onderwerp ‘West-Vlamingen gezocht’, in slechts twee weken tijd 10.000 reacties oogstte en ook grotendeels ongevraagd opgepikt werd door allerlei media.”

“De in oorsprong zuidelijke voornaamwoorden ‘etwuk’ en ‘wuk’ lenen zich beter tot regionale identiteitsmarkering dan ‘etwat’ en ‘wat’, aangezien ze duidelijker afwijken van de standaardtaal. Bij ‘etwuk’ is er natuurlijk ook sprake van analogiewerking: de groeiende populariteit van ‘wuk’ heeft naar alle waarschijnlijkheid de ontwikkeling van de afgeleide vorm ‘etwuk’getriggerd.

Geen ‘verderf’

De evolutie hoeven we niet per se als een ‘verderf ‘ van het West-Vlaamse dialect te zien. “In een tijd waarin dialectwoorden steeds vaker plaats moeten ruimen voor standaardtalige alternatieven, is het veeleer hoopgevend – voor dialectliefhebbers althans – dat er ook nog nieuwe dialectwoorden gevormd worden.”