Jan Dumolyn: “Brugge werd niet gesticht door de Vikingen”

“Brugge werd pas een echte havenstad na de periode van de Noormannen.” Aan het woord is professor Jan Dumolyn, die met het indrukwekkende boek ‘Medieval Bruges’ de vroegste geschiedenis van Brugge herschreef. “We hebben een beter inzicht in de economische doorbraak en groei van Brugge gekregen en nu kunnen we met zekerheid stellen dat Brugge pas vanaf 950 een havenstad werd.”

Waarom een nieuw boek over de geschiedenis van Brugge?

“Er zijn veel Brugge-boeken, maar die behandelen slechts deelfacetten uit onze geschiedenis. Het enige naslagwerk dat een goed overzicht bood De Geschiedenis van Brugge door J. A. Vanhoutte dateert van 1982 en is achterhaald. Medieval Bruges (uit bij Cambridge University Press, red.) biedt een totaalgeschiedenis van onze stad. Alle aspecten worden behandeld: hoe het stedelijk landschap groeide, de evolutie van de architectuur, de economische situatie, de politieke verhoudingen en de sociale groepen. Maar ook kunst, literatuur, theater, muziek en godsdienst. 24 auteurs, elk specialisten in hun domein, hebben bijdrages geleverd. Ik heb samen met Andrew Brown hun teksten tot één verhaal gesmeed.”

Maar wel in het Engels….

“Nog twee jaartjes geduld, dan komt er een ietwat eenvoudigere Nederlandse vertaling, met meer afbeeldingen en minder voetnoten. De huidige, Engelse versie is erg sober, met amper zes afbeeldingen en vier kaarten, ook al kost het boek 130 euro! Ik ben voor de Nederlandstalige versie nog op zoek naar een vertaler. De eerste, wetenschappelijke versie moest er een zijn voor een internationaal publiek. De bedoeling is dat het boek kan geconsulteerd worden in bibliotheken van buitenlandse universiteiten.”

“Het is niet door de verzanding van het Zwin dat Brugge achteruit ging, maar wel omgekeerd”

“Er is voor die buitenlandse experten een wetenschappelijke introductie nodig op Brugge. Een synthese die het historisch onderzoek over Brugge een nieuwe boost kan geven. Want we moeten het durven toegeven: als het over de geschiedenis van de middeleeuwen gaat, verkiezen wereldwijd de meeste professoren om zich te verdiepen in Genua, Firenze of Venetië. Ik hoop dat in de toekomst menig Amerikaans doctoraatstudent zijn verhandeling over de geschiedenis van Brugge schrijft.”

“Maar ook voor de Bruggelingen en de toeristen die Brugge bezoeken, heeft het boek zijn meerwaarde al bewezen. Ik zetel in de wetenschappelijke adviescommissie van de Stedelijke Musea. De nieuwe inzichten uit ons boek worden verwerkt in de toekomstige opstelling van de permanente collectie in het Gruuthusemuseum. Het is fijn samenwerken met de Brugse musea, erfgoedcel en stadsarchief. In Gent is dat veel moeizamer….”

Opvallend: uw medeauteur is Andrew Brown: een Engelsman die in Nieuw-Zeeland woont…

“Andrew zorgde er niet alleen voor dat alle teksten in een foutloos Engels geschreven werden. Hij is wereldwijd een van dé specialisten van de religieuze geschiedenis van Brugge. Hij heeft zich jarenlang verdiept in de historie van de Heilig Bloedprocessie. Daarvoor heeft hij zelfs de Vlaamse taal geleerd. Hij begrijpt en leest het (middel)Nederlands perfect. Alleen heeft hij enkele pinten nodig om Nederlands te durven praten…”

Waarom start uw geschiedenis van Brugge in 850 en eindigt uw boek in 1550?

“Omstreeks 850 werd op ons grondgebied een houten burcht gebouwd, om de streek te beschermen tegen de invallen van de Noormannen. In 1550 verliest Brugge haar rol als wereldhaven: de grote economische bloei is gedaan, de buitenlandse naties zijn naar Antwerpen vertrokken, enkel de Spanjaarden blijven nog wat langer in Brugge.”

Welke nieuwe inzichten biedt uw boek?

“Medieval Bruges herschrijft de ontstaansgeschiedenis van het middeleeuwse Brugge. Die periode werd tot nu toe wat verwaarloosd, omdat er weinig geschreven bronnen zijn uit die tijd. Nu kunnen we met zekerheid stellen dat Brugge pas vanaf 950 een havenstad werd. We hebben een beter inzicht in de economische doorbraak en groei van Brugge tussen 950 en 1100.”

“Niet de Burg maar ‘t Zand was in de twaalfde eeuw het politieke centrum”

“In tegenstelling tot wat vroeger gedacht werd, is Brugge geen stad die door de Vikingen gesticht werd. De Franse koning Karel de Kale of graaf Boudewijn I lieten hier wel rond 850 een houten toren met omheining bouwen, maar zelfs onder graaf Boudewijn II woonden er maar een beperkt aantal mensen rond die burcht. Pas toen de Noormannen verdwenen, in de tiende eeuw, werd Brugge een handelscentrum en ontwikkelde zich rond dat fort een economische nederzetting, met handel en ambachten. Dat hebben de medewerkers van Raakvlak samen met archeologen van UGent kunnen staven.”

Is de naam Brugge niet afkomstig van het Scandinavische bryghia, (aanlegsteiger): de Vikingen gebruikten Brugge als steiger om de regio te plunderen….

“Meer plausibel is dat Brugge afgeleid is van het West-Frankisch woord brugjo. Dat heeft twee betekenissen: aanlegsteiger maar ook knuppelpad. Een pad gemaakt van planken op een moerassig stuk grond. Uiteraard blijft de betekenis aanlegsteiger het meest waarschijnlijke: de kustvlakte was nog niet definitief gevormd, je had getijdengeulen met steile wanden. Je had een steiger nodig om met je boot aan te meren. Niet alleen de Vikingen, ook andere volkeren. Uit onderzoek van oude munten blijkt dat de bewoners van de kustvlakte in die vroege periode ook handelscontacten hadden met Denen, Friezen en Engelsen.”

Wat met de oudste vermelding van Brugge: een tekst van 851 uit de Gentse Sint-Baafsabdij?

“Toen de Vikingen die abdij plunderden, vluchtten de monniken met hun kostbaarste bezittingen naar de burcht van Brugge. Maar ze lieten een gouden kruis achter. Dat werd niet door Vikings gestolen, wel door een Bruggeling!”

De kroniek van Galbertus van Brugge, die de moord op Karel de Goede in 1127 beschreef, blijft toch onaangetast?

“Uiteraard. De eerste journalist schetst een duidelijk beeld van het middeleeuwse Brugge. In het begin van de twaalfde eeuw waren er al volksvergaderingen: de burgers vergaderden op ‘t Zand. Dat plein was toen het politieke centrum van Brugge, niet de Burg. en de vroegste markt bevond zich op het Simon Stevinplein, pas rond 1100 verschoof die naar de Markt.”

Uw boek relativeert ook de rol van de Bourgondische hertogen voor de economische en culturele bloei van Brugge….

“Hun rol wordt zwaar overschat. Per slot van rekening woonden zij slechts een deel van het jaar in Brugge. De rijke Brugse elite en de buitenlandse kooplieden bestelden ook kunstwerken bij internationaal befaamde kunstenaars als Jan Van Eyck en Hans Memling. Opvallend is dat de grote culturele boom zich grotendeels beperkt tot vier decennia: tussen de uitgave van het Gruuthuse Handschrift omstreeks 1400 en de dood van Jan Van Eyck in 1441. Toen was Brugge echt de culturele hoofdstad van Europa, met ook de polyfonisten in de Sint-Donaaskerk en de stichting van de Rederijkerskamer van den Heiligen Geest.”

Brengt Andrew Brown nieuw licht op de Heilig Bloedprocessie?

“Die was slechts één van de vele processies in Brugge, maar wel de belangrijkste. Ze had een politiek doel: ze symboliseert de eenheid van de stedelijke gemeenschap. Het is geen toeval dat deze processie na 1302 plots veel meer subsidies krijgt van de stad, eenmaal de gilden en de ambachten in het stadsbestuur zetelen. De processie was dus half religieus en half politiek, men maakte geen onderscheid tussen beide facetten in de middeleeuwen.”

Is het einde van Brugge als wereldhaven in de 16de eeuw te wijten aan de verzanding van het Zwin? Of verdreef hertog Maximiliaan van Oostenrijk de buitenlandse naties met zijn belastingen?

“Ludo Vandamme heeft zich hierin verdiept. ‘t Is niet door de verzanding van het Zwin dat Brugge achteruit ging, maar omgekeerd: omdat Brugge economisch in verval raakte, werd het Zwin niet meer onderhouden. Er zijn slechts enkele kleine, vergeefse pogingen ondernomen om Brugge opnieuw met de zee te verbinden. Na de opstand tegen Maximiliaan konden de vreemde naties terugkeren. Maar ze hebben het niet gedaan. De reden? Na de ontdekking van Amerika kwam er een Atlantische handelsstroom op gang. Antwerpen kon via de nieuwe landweg naar Nurnburg en Augsburg die koloniale producten naar Zuid-Duitsland transporteren. Uiteindelijk heeft Brugge het 300 jaar volgehouden als economisch centrum. Dat is langer dan Antwerpen, Amsterdam, Londen en nu Shanghai.”

Lievelingsplekje

Om de twee weken ga ik naar Brugge. Ik leg mijn gsm af en kom tot rust in het stadsarchief. Nadien lees ik een boek in het café van jeugdhotel De Snuffel.

Favoriet eethuis

Als ik in Brugge ben, eet ik over de middag in Den Estaminet aan het Astridpark. De pita is er heerlijk! In het Brugs Beertje drink ik graag een Viven.

Brugge…

Hoewel ik al decennia in Gent woon, voel ik mij geen uitgeweken Bruggeling. Ik blijf een emotionele band houden met mijn geboortestad. Ook al heb ik geen familie meer in Brugge, voel ik mij niet goed in mijn vel als ik drie weken lang niet in Brugge geweest ben. Dan mis ik mijn geboortestad. Ik moet er geregeld kunnen rondlopen. Als ik op pensioen ben, keer ik zeker terug en koop ik in Brugge een huis voor mijn laatste levensjaren. Uiteraard is er in Gent meer cultuur en uitgaansleven. Je kunt er ook goedkoper eten, Brugge is duurder.

Bruggelingen…

De Bruggelingen kunnen zich druk maken over pietluttigheden, zoals losliggende kasseien. Ik raad hen aan om de armoede, de lelijkheid en de woningnood te bekijken langs de 19de eeuwse gordel rond Gent. De Bruggelingen moeten leren wat meer content te zijn: ze leven in een propere en veilige stad. Gent gaat er prat op een groene schepen te hebben, maar fietsen in sommige straten is er suïcidaal. De Bruggelingen kunnen een potje zagen, ze zouden beter wat meer relativeren. Vergelijk Brugge met de miserie in Gent, Antwerpen of Brussel!

Levensmotto

Ik zeg altijd mijn gedacht, ook tegen de bazen en de machtigen. Ik plooi daarentegen niet. Veel Bruggelingen zijn te braaf en te onderdanig. In de middeleeuwen was het anders: dan kwamen de Bruggelingen nog vaak in opstand.

Reistip

Ik heb een maand op de universiteit van Palmerston North in Nieuw-Zeeland vertoefd. Een saai dorp, maar ik ben gaan wandelen in de bossen. Ik waande mij in een scène van Lord of The Rings. Prachtige natuur!