De gruwel van oorlog nooit vergeten is het opzet van de ‘Patch of Freedom Award’. Dit is een educatief project voor leerlingen uit de lagere school met in de hoofdrol de Amerikaanse begraafplaats. Coördinerend directeur van het Stedelijk Basisonderwijs, Frank Vanderhauwaert (60), is een groot bezieler van het project. Op enkele maanden van z’n pensioen werkt hij voor het laatst – officieel – mee aan ‘POFA’.
De laatste maandag van mei betekent in de Verenigde Staten Memorial Day. Een dag waarop alle Amerikaanse militairen herdacht worden die tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog sneuvelden. Niet alleen in eigen land, maar over de hele wereld vinden officiële plechtigheden plaats op de Amerikaanse militaire begraafplaatsen. Zo ook in België, waar er zich drie van die begraafplaatsen bevinden: in Waregem, Welkenraedt en Neupré.
Op de Flanders Field American Cemetry langs de Wortegemseweg vindt de herdenking telkens plaats op de laatste zondag van mei. Dit jaar dus op 26 mei, tevens verkiezingsdag. Die plechtigheid start om 15 uur en wordt georganiseerd door de American Battle Monuments Commission, de American Overseas Memorial Day Association en de Amerikaanse Ambassade in Brussel. Er worden toespraken gegeven, door onder meer de burgemeester en de Amerikaanse gouverneur, er worden heel wat bloemenkransen neergelegd én de volksliederen worden gezongen.
Al sinds 1923 zingen Waregemse schoolkinderen het Belgische en Amerikaanse volkslied tijdens de plechtigheid. Een traditie van bijna 100 jaar, dus. En daar start het verhaal van Frank Vanderhauwaert. “Er worden telkens kinderen gezocht in de Waregemse basisscholen, maar het werd de laatste jaren steeds duidelijker dat de kinderen eigenlijk niet goed weten waarom ze daar zingen. Ze krijgen nadien een cola en een stuk chocolade, maar ze hebben geen idee van wat het achterliggend verhaal is van die hele plechtigheid”, vertelt Frank.
Een zevental jaar geleden zaten de Waregemse scholen, het stadsbestuur, het stadsarchief en de American Overseas Memorial Day Association dan eens samen aan tafel. Die ontmoeting mondde uit in de Price of Freedom Award. “Een educatief project om onze leerlingen inzicht te geven in ons oorlogsverleden. Het paste perfect in onze leerplannen en eindtermen en leert de jongeren vooral over de gevolgen en consequenties van oorlog”, gaat hij verder. “Het verhaal rond het Amerikaans kerkhof is het startpunt: waarom liggen die soldaten hier? Wat is er gebeurd in en rond Waregem? Daarna kijken we ook naar de wereld.”
Waregem en oorlog
Om zo’n award te behalen, moeten de leerlingen doorheen het schooljaar deelnemen aan zeven activiteiten. “Daarvan staan er twee vast, de vijf andere mag de klastitularis zelf invullen, binnen enkele opgegeven thema’s”, stelt de directeur. “De vaste activiteiten draaien rond Waregem: een bezoek aan het Amerikaans kerkhof en een bezoek aan het museum Hippo. War op de hippodroom.” De thema’s zijn dan weer de bevrijding van Waregem, de Groote Oorlog, Oorlogsherdenking, de rol van de Verenigde Staten en Memorial Day.
“In de Guido Gezelleschool houden we bijvoorbeeld een historische wandeling, waarbij we passeren aan het herdenkingsmonument voor de onbekende soldaat op de Markt. We schenken ook aandacht aan de straatnamen in Waregem, want er zitten wel wat namen van verzetsstrijders tussen. Denk maar aan de Marcel Windelsstraat”, zegt Frank, voormalig directeur van de Guido Gezelleschool en sinds twee jaar coördinerend directeur. “Ook de Last Post aan de Menenpoort in Ieper wonen we ieder jaar eens bij.”
Alle Waregemse scholen mogen deelnemen aan het project, maar door de jaren heen zijn er een aantal vaste partners ontstaan. “Dat zijn naast de Guido Gezelleschool, de Vrije Basisschool Keukeldam, de Stedelijke Basischool Torenhof en de Stedelijke Basisschool Sint-Eloois-Vijve. Ook het VTI heeft een gelijkaardig project lopen, maar daar weet ik minder over”, stelt Frank. “De cyclus van het project start altijd op Wapenstilstand en eindigt net voor Memorial Day. Afgelopen dinsdag kregen de leerlingen hun felbegeerde patch uit handen van een 20-tal Amerikaanse soldaten.”
Niet welkom bij Obama
Als één van de stuwende krachten achter het project, kan Frank terugkijken op een mooie evolutie. “Voor de Price of Freedom Award waren er amper leerlingen bereid om mee te zingen op Memorial Day, terwijl we nu telkens zo’n 130 leerlingen samenbrengen om tijdens de plechtigheid de volksliederen te zingen”, vertelt de directeur. “Ik vond het ook ontzettend fijn dat we al drie keer ontvangen werden op de Amerikaanse ambassade in Brussel. Daar komt de striktheid van de Amerikanen pas echt naar boven: om 18 uur stipt begint de plechtigheid en vanaf 19.50 uur stoppen ze met drank serveren. Tegen 20 uur wordt iedereen naar de uitgang verwezen (lacht).”
Maar er was ook een dieptepuntje. “Noem het misschien eerder een kleine ontgoocheling”, stuurt Frank bij. “In maart 2014 kwam de toenmalige Amerikaanse president, Barack Obama, naar Waregem om de begraafplaats te bezoeken. Ik had aan de Amerikanen voorgesteld om – zoals telkens op Memorial Day – een groep leerlingen het volkslied te laten zingen voor Obama. We hadden ooit al de Amerikaanse televisie gehaald met onze herdenking, dus ik vond dat wel gepast om het bezoek van Barack Obama extra uitstraling te geven. Alleen: de bewaking vond dat geen goed idee. Ik heb altijd het gevoel gehad dat de ‘veiligheid’ een nogal makkelijk excuus was om hun eigen zin te doen”, verklapt Frank.
Wagenzieke generaal
Er is nog iets wat Frank liever anders had gezien. “Met maar drie militaire Amerikaanse begraafplaatsen in eigen land, vonden we het een leuk idee om een samenwerking op te zetten met een school in de buurt van Welkenraedt. Het werd een schooltje uit Henri-Chapelle, waarbij de Franstalige leerlingen eens een dagje naar hier kwamen, en wij naar daar. Maar opeens kwam daar een nieuwe directie, en die zag het niet meer zitten”, aldus de directeur.
Nog een andere anekdote. “Opnieuw in Welkenraedt, best wel komisch eigenlijk. Ik woonde er de plechtigheid voor Memorial Day bij. Je moet weten dat de plechtigheden in Welkenraedt en Neupré op dezelfde dag gehouden worden, één in de voormiddag en één in de namiddag. Het is een dikke 40 minuten rijden tussen de twee plaatsen. ‘s Namiddags landden opeens twee grote helikopters naast de begraafplaats en ik ging eens polsen bij de organisatie wat daar de bedoeling van was. Blijkbaar kon de hoge generaal enkel per helikopter vervoerd worden, omdat hij anders wagenziek werd (lacht) . Zo konden de bezoekers ook eens binnenin de helikopter kijken”, glimlacht Frank.
Ondertussen was het dit jaar het laatste schooljaar waarbij Frank de Price of Freedom Award in goede banen kon leiden. “Eind oktober ga ik met pensioen, terwijl de volgende cyclus pas op 11 november zal beginnen”, aldus Frank. “Maar ik heb al signalen vanuit het stadhuis ontvangen dat ik er nog officieus mag bij zijn. Als vrijwilliger waarschijnlijk”, zegt hij.
“Een project als dit moet je gewoon blijven organiseren. Door het verleden leer je het heden kennen en de geschiedenis herhaalt zich altijd, het zijn twee uitspraken met veel waarheid in. Er zijn helaas nog altijd oorlogen en het is onze taak om kinderen het belang van vrede te leren.” (Pieterjan Neyrinck)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier