De loge in West-Vlaanderen: een exclusieve blik achter de schermen

De vrijmetselaarsloge. Bij het grote publiek roept ze het beeld op van een schatrijke elitaire club van machtige mensen die in alle beslotenheid aan de touwtjes van de maatschappij trekt. Maar klopt dat beeld wel? En wat stelt de loge voor in West-Vlaanderen? Wij zochten het uit en belandden uiteindelijk in een Kortrijkse tempel voor een exclusieve blik achter de schermen.

“Je zal zien, veel mysterie is daar allemaal niet aan. Ze houden dat mysterie het liefst zelf in stand. Om het interessant te maken.” Oud-politicus, voormalig industrieel en auteur van diverse boeken over de vrijmetselarij Andries Van Den Abeele glimlacht als we hem vertellen dat we erin geslaagd zijn een afspraak te maken met twee Kortrijkse maçons (vrijmetselaars, red.) in hun tempel.

De Bruggeling is zelf geen lid van de loge, maar schreef zijn werken wel op basis van talloze gesprekken met hooggeplaatste vrijmetselaars. Een week later kunnen we er op de Kortrijkse Houtmarkt, ondanks de discretie die al eeuwenlang een wezenlijk kenmerk is van de vrijmetselarij, moeilijk naast kijken. Tussen moderne appartementen staat een groot wit geschilderd gebouw met een merkwaardige gevel. Bovenaan de gevel prijkt in grote gouden letters Amicitia fortior (sterker door vriendschap, red.), met tussen beide woorden een beeld van de Griekse godin Athena.

(lees verder onder de afbeelding)

We worden langs een andere ingang het gebouw binnengeloodst door Didier, lid van de loge Ontmoeting, en Jean-Pierre, van de oudste Kortrijkse loge L’Amitié. Twee vriendelijke en welbespraakte heren die je er op straat nooit uit zou pikken. Aan de muren hangen tableaus met daarop de namen van overleden broeders. De namen hier publiceren, mag niet. Maar Didier en Jean-Pierre zwaaien de zware dubbele deuren van hun tempel voor me open en praten vrijuit. De loge in West-Vlaanderen, in vijf vragen.

Wat is de loge?

Andries Van Den Abeele: “Dé loge bestaat niet. De vrijmetselarij is in feite een 18de-eeuwse verenigingsvorm in de geest van de Verlichting, die over drie eeuwen heen enorm gediversifieerd is. Er is één belangrijke breuklijn: gelovig of niet. Dat is ook de breuklijn tussen de zogenaamde reguliere en irreguliere vrijmetselarij. De eerste is wereldwijd de grootste, maar in België de kleinste met zo’n 1.500 leden. De diverse strekkingen binnen de irreguliere vrijmetselarij tellen in België meer dan 25.000 leden. In West-Vlaanderen is de vrijzinnigheid pas de laatste dertig jaar echt open gebloeid, net als in Limburg.”

Jean-Pierre: “West-Vlaanderen is lange tijd een streng katholieke provincie geweest die erg vijandig stond tegenover ongelovigen en vrijdenkers. De vrijmetselaars werden al in 1738 geëxcommuniceerd. Guido Gezelle bijvoorbeeld was in zijn tijd rabiaat tegen de loge.”

Didier: “Wij brengen mensen bijeen die elkaar anders waarschijnlijk nooit zouden ontmoeten. De gemeenschappelijke deler: een oprechte interesse en engagement in mens en samenleving en de bereidheid om te werken aan jezelf.”

Wat doet de loge?

Didier: “In een doorsneezitting brengt een broeder of zuster een bouwstuk, een soort uiteenzetting over allerhande thema’s zoals kunst, muziek of filosofie. Actuele thema’s kunnen ook, net als politiek of religie, maar er wordt nooit aan godsdienst of politiek gedaan.”

“Elke zitting gebeurt volgens een vast ritueel. Dat zorgt ervoor dat elke broeder en zuster de juiste gemoedstoestand heeft om de bijeenkomst in alle sereniteit te laten verlopen. In elke loge wordt er gewerkt rond een tableau, dat kan een logetapijt zijn, een plank of zelfs een soort zandbak met verschillende symbolen of werktuigen die ontleend zijn aan de middeleeuwse bouwmeesters of aan het oude Egypte.”

(lees verder onder de afbeelding)

“Na de zitting volgt meestal een broedermaal in de vochtige kamer, zeg maar de bar of eetzaal. Dat is even essentieel als de zitting zelf. Voor buitenstaanders lijkt de vrijmetselarij misschien oubollig en zelfs lachwekkend, voor ons hebben al die dingen een betekenis. De tradities en rituelen zijn universeel en verbinden alle broeders en zusters.”

Andries: “De loges zijn natuurlijk ook actief buiten hun tempels. Ze zijn betrokken bij debatten rond maatschappelijke thema’s als abortus of euthanasie. Leden worden uitgezonden naar vrijzinnige verenigingen om daar een rol te spelen. Ze zijn ook actief bij de benoeming van magistraten, notarissen of aan de universiteit. Al is dat de laatste jaren fel verminderd.”

Wie zit in de loge?

Andries: “In de meeste loges is het lidmaatschap exclusief voorbehouden voor mannen, behalve bij de loges van Droit Humain of Lithos. Men verwacht toch een zekere opleiding, een doorsnee arbeider komt er niet in. Ook de ceo’s van grote bedrijven zal je er niet vinden, het gaat eerder over de vrijzinnige elite in en rond een bepaalde stad. Politici van alle strekkingen zijn er ook natuurlijk, al is dat zeer verminderd. Een Vlaams Belanger die zijn kandidatuur indient, zal wellicht niet toegelaten worden.”

“Er zijn middeltjes om te checken of iemand tot de loge behoort”

Jean-Pierre: “In onze loges vind je cafébazen, buschauffeurs, huisvrouwen, bedrijfsleiders, zelfstandigen, artsen, ambtenaren en professoren. Journalisten ook, maar niet veel. (lacht) Veel vrijmetselaars zijn vrijzinnig, agnost of atheïst, maar dat hoeft niet. Eigenlijk moet je alleen een eerlijk en vrij mens zijn, geen enkel dogma aanvaarden en bereid zijn jezelf in vraag te stellen. Wie denkt de waarheid in pacht te hebben of zijn carrière een boost te geven, heeft bij ons niets te zoeken.”

Didier: “Wij zijn niet elitair, maar we stellen wel hoge morele eisen. Wie zich misdraagt of laakbare feiten pleegt, zal uit de loge geweerd worden. Het lidgeld in de Kortrijkse werkplaatsen bedraagt 200 tot 250 euro per jaar. Als je ingewijd bent, is dat in principe voor het leven.”

Heeft de loge macht?

Didier: “Een loge op zich heeft geen enkele macht. Als de loge al een invloed uitoefent op de samenleving, doet ze dat onrechtstreeks. Elke broeder of zuster blijft ook buiten de tempel vrijmetselaar en draagt onze waarden uit, zonder een badge met daarop vrijmetselaar om op het hemd te spelden. Er is niemand die in naam van dé loge kan spreken. De loge is wel een enorme denktank waarop elke vrijmetselaar kan terugvallen.”

Jean-Pierre: “De indianenverhalen over complotten van de loge om politieke druk uit te oefenen of een of andere broeder een functie te bezorgen zijn totaal uit de lucht gegrepen. Maar niets menselijks is ons vreemd. Je kan nooit uitsluiten dat een paar leden onderling iets bekokstoven, maar dat zouden ze net zo goed op café kunnen doen. Soms worden er mensen ingewijd die er eigenlijk niet thuishoren. Meestal blijven die na een tijdje vanzelf weg.”

(lees verder onder de afbeelding)

Andries: “De loges hebben misschien invloed, maar geen macht. Ze heeft ooit macht gehad, zeker in Frankrijk, maar niet bij ons. Het fabeltje over een obscure club die over allerlei belangrijke thema’s beslissingen neemt in een geheime bijeenkomst bestaat, omdat mensen graag zulke verhalen horen. Wie bij de loge gaat om macht te verwerven, zal van een kale reis thuiskomen.”

Waarom is de loge geheim?

Jean-Pierre: “De loge is niet geheim. Over de Kortrijkse loges vind je goeie informatie op onze website (www.oostenkortrijk.be, red.). De loge is wél discreet en beschermt haar leden. Iedere maçon is vrij om er openlijk voor uit te komen of hij of zij tot de loge behoort, maar velen doen dat niet. Omdat ze er nadeel van zouden kunnen ondervinden in hun professionele leven.”

“Denk maar aan een handelaar, schooldirecteur of bekende sportmensen. Een vrijmetselaar zal ook nooit de identiteit van een andere broeder of zuster openbaren. Om dezelfde reden wilden Didier en ik voor dit interview ook niet herkenbaar in de krant. Al wie later in ons gezelschap vertoeft, zou onmiddellijk hetzelfde etiket opgespeld krijgen.”

Didier: “Er zijn middeltjes om te checken of iemand waarmee je in gesprek bent ook vrijmetselaar is. Bepaalde vragen waarop je bepaalde antwoorden kan krijgen. De fameuze maçonnieke handdruk bestaat ook, maar die behoort eerder tot de folklore en wordt amper gebruikt. De discretie die we hanteren, is puur voor onszelf. We werken in alle stilte aan onszelf. Het is dus niet omdat we iets te verbergen hebben. Wat we in onze slaapkamer doen, daar heeft niemand zaken mee.” (lacht)

Andries: “Dat men bang is voor vervolging, zoals door de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog, is een valse reden die ze altijd opgeven. Die geheimzinnigheid heeft geen zin: wie het wil, kan te weten komen wie lid is. Daarbij: het zijn vooral de Joden die geleden hebben onder het naziregime en zij steken zich toch ook niet weg? Neen, die geheimzinnigheid bestaat vooral, omdat het charmant is en het de exclusiviteit verhoogt: wij weten iets wat anderen niet weten.”