De Kemmelberg: de bunker die geen sovjet had tegengehouden

Veertig jaar lang bleef de Commandobunker op de Kemmelberg een (niet bijster goed bewaard) geheim. Lokale boeren werden angstvallig van de site weggehouden, maar hun fantasie draaide op volle toeren. “Mensen dachten zelfs dat er vliegtuigen opstegen vanop de Kemmelberg”, zegt beheerder Marnick Dehouck.

De Kemmelberg is het bekendst als scherprechter in Gent-Wevelgem, maar weinigen weten dat de heuvel tijdens de Koude Oorlog de plaats was vanwaar het Belgische leger bij een aanval van de sovjets z’n bevelen zou krijgen. Op de zuidflank, vijftien meter onder de grond, werd de bunker gebouwd die z’n geheimen pas jaren later zou prijsgeven. “Om de bunker te begrijpen, is het belangrijk om te weten dat hij oorspronkelijk niet gebouwd is als commandobunker, maar als communicatiecentrum voor de West-Europese luchtverdediging van de NAVO”, legt Marnick Dehouck uit. Hij is afkomstig uit Ieper maar woont in Gistel. Marnick zorgt ervoor dat er personeel zit en dat de bunker onderhouden wordt. Nu en dan zit hij er zelf als suppoost.

“Na de Tweede Wereldoorlog bouwde het Belgisch leger de bunker samen met de Engelsen, Fransen, Nederlanders en Luxemburgers. Intussen zaten onze troepen in het bezette Duitsland. Er werd een hele communicatie-infrastructuur opgezet, met 200 lijnen onder de grond.”

Zwijgplicht

De bouw van de bunker begon in 1952 en eindigde in 1954. “Rondom de site hadden ze tijdens de bouw een scherm gezet. De site werd bewaakt door soldaten. De mensen uit de streek die het hebben meegemaakt, vertelden me dat je er niet bij kon. Iedereen die er werkte moest een contract tekenen: zwijgplicht. Niemand wist er het fijne van, maar iedereen wist er wel iets van. Zo begonnen de mensen te fantaseren: als er oorlog was zou de koning naar hier komen, er zouden kernwapens liggen… Mensen zeiden zelfs dat er vliegtuigen opstegen vanuit een platform in de Kemmelberg.”

Op het terrein van de bunker staan vier ontvangstantennes, een zendantenne is er niet. Die had de locatie van de bunker kunnen verraden. Wel loopt er een ondergrondse signaalkabel naar de kazerne van Ieper, waar wel zendantennes staan. “Die kabel ging verder tot Roeselare. In een villa in de Kalkenstraat in Roeselare zaten militairen die de radio moesten onderhouden. De commandobunker zelf was ook bemand. Of daar veel werk was? Laat ons zeggen dat miliciens er graag hun dienstplicht deden…”

Een typisch Belgisch verhaal: de bunker was technisch achterhaald en er was geen geld om hem aan te passen

“In 2005 lieten we de Vierdaagse van de IJzer langs de bunker passeren. We hebben mensen uit de streek gevraagd om te komen acteren, soldaatje te spelen. Het is ongelooflijk hoeveel mensen er nog steeds niets over willen vertellen. ‘Wij hebben destijds wel een contract ondertekend’. Bovendien maakte niet iedereen de hele duur van de bouw mee. Er werd regelmatig eens verwisseld, zodat zelfs de arbeiders niet precies wisten wat ze eigenlijk bouwden.”

“Je moet weten dat de Kemmelberg volgens de plaatselijke bevolking behekst was. De naam De Hollemeersch verwijst daarnaar. Een meers is een weide. Omdat die hol is, blijft de mist daar hangen, waardoor het er griezelig uitziet. Bovendien is er iets verder een huisje waar een vrouw zelfmoord heeft gepleegd. Een heks, volgens de legende. Wat we ook weten van mensen uit de buurt is dat nooit zoveel gebouwd is in Kemmel als toen ze de bunker hebben gezet. Blijkbaar is er veel van de camion gevallen. Materiaal genoeg. Je moet weten dat dit een arme regio was. Kemmel had pas eind de jaren vijftig water en elektriciteit.”

Wat maakte de Kemmelberg nu zo geschikt om er een bunker te bouwen? “Je zit er afgelegen, maar toch dicht bij Frankrijk, relatief dicht bij Groot-Brittannië en Nederland en ver van het oosten. Het gevaar kwam altijd uit het oosten. Een voordeel was dat je hier het terrein kon gebruiken. Heuvels en bossen. En weinig bewoners. Ideaal dus om er iets te steken dat niet geweten mocht zijn. Het is bovendien veel makkelijker om een heuvel af te graven, dan om een put te graven. Ze hebben gewoon de aarde opzij geduwd, de bunker gebouwd en de aarde teruggeduwd. Ze hadden natuurlijk aarde over, maar dat was geen probleem. Een beetje verder had je vroeger een holle weg, nu is dat een bolle weg.”

Museum

Al snel bleek de bunker technisch achterhaald. “Hij werd gebouwd in de jaren vijftig met middelen uit de Tweede Wereldoorlog en 19 jaar later pas waren er de eerste oefeningen. Tegen dan was de bunker niet meer bestand tegen de wapens van de jaren zeventig. Normaal bestaat de toegang tot een bunker uit zware ijzeren deuren, hier heb je gewoon een houten deur. De verluchting gebeurde via kleine houten huisjes. Maar die beschermen niet tegen nucleaire straling of tegen biologische en chemische wapens. Een beetje antrax zou daar zo naar binnen zijn gezogen, gevolg: iedereen dood. Het is een typisch Belgisch verhaal. Ze hebben hem gebruikt om oefeningen te doen, maar in geval van oorlog had ik hier niet binnen willen zitten.”

Tot 1995 werden oefeningen gehouden in de commandobunker. “Ze hebben de adjudant hier tot zijn pensioen in 1997 laten zitten, zodat hij kon uitbollen”, aldus Marnick. Vandaag is de bunker van Kemmel een museum over de NAVO en het Warschaupact en de rol van België in de Koude Oorlog. Wanneer Marnick het intercomsysteem demonstreert, jaagt hij een groep oudere bezoekers de stuipen op het lijf. ‘Een onverwachte aanval van de Russen. Alarm’, weergalmt door de gangen.