Vincent Van Quickenborne over terreur en corona: “De avondklok heeft nauwelijks impact op de gewone burger”

Vincent Van Quickenborne: “De dag dat er thuis meer sociale contacten worden toegelaten, moet de avondklok ingetrokken worden.”© Christophe De Muynck
Vincent Van Quickenborne: “De dag dat er thuis meer sociale contacten worden toegelaten, moet de avondklok ingetrokken worden.”© Christophe De Muynck
Cobbaert & Gheysen

Vijf jaar geleden werden we allemaal wakker in een ander land. De terreuraanslagen veroorzaakten een ongeziene schok. Welke lessen zijn er getrokken? Vicepremier en minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) maakt de balans op. Zet je schrap voor een pittig gesprek met de liberale wervelwind over daders en slachtoffers, terroristenlijsten en procedurefouten, de angst van magistraten en … de avondklok.

We schrijven dinsdagochtend 22 maart 2016. Het is enkele minuten voor acht. Een bom ontploft vlak bij de balie van Brussels Airlines op de luchthaven van Zaventem. Even later ontploft een tweede bom. De paniek is ongezien. Zelfmoordaanslagen, zo wordt al snel duidelijk. De daders zijn islamitische terroristen die een link hebben met IS. Een uur later ontploft nóg een bom, deze keer aan metrostation Maalbeek in Brussel. De gruwelijke balans: meer dan dertig doden, honderden (zwaar-)gewonden. België is diep in het hart geraakt. Drie daders zijn omgekomen, verschillende verdachten worden opgepakt.

“Ik was in mijn bureau in het stadhuis, toen een medewerker een bericht stuurde dat er iets vreselijks gebeurd was”, herinnert Van Quickenborne zich. De liberaal was toen parlementslid en burgemeester van Kortrijk. “Ik ben onmiddellijk naar het kantoor van mijn kabinetschef gelopen. Het eerste beeld dat ik zag, was dat van de mensen die wegliepen van de luchthaven. Afschuwelijk, maar toch niet zó verrassend. Dat was geen geïsoleerde aanslag. Vier maanden voordien was er Parijs.”

Wat doet u dan, als u dat nieuws ziet?

“Eerst word je stil. Je denkt aan de slachtoffers. Daarna denk je aan je stad. Je gaat met je veiligheidsdiensten spreken. Is er ook hier een dreiging? Al snel bleek van niet. Maar natuurlijk heeft dat implicaties. De dag nadien was er al een grote wake aan de Collegebrug. Je voelde een grote golf van solidariteit. Dat was mooi. De verschillende geloofsgemeenschappen hebben ook een gezamenlijke optocht georganiseerd. Onze deken Geert Morlion was een belangrijke trekker. Het was ook positief dat de moslimgemeenschap onmiddellijk afstand nam van de aanslag.”

De dagen nadien waren er wel huiszoekingen in Kortrijk. Was er een link?

“Neen. Dat bleek vals alarm. Er was een gerucht op Facebook over een aanslag op de Paasfoor dat een eigen leven ging leiden.”

Was u niet bang dat de dader van Kortrijk zou zijn? Uw stad zat regelmatig in het nieuws als het over radicalisme en Syriëstrijders ging.

(blaast) “Heel even misschien. Dat is een menselijke reflex. Maar niet lang. De problematiek van de Syriëstrijders is jaren voordien begonnen, in 2013. Twee Kortrijkse jongeren zijn naar daar vertrokken: Olivier Callebaut en Abdelmalek Boutaliss. Lucas Van Hessche ook, maar die is van Menen. Ik heb enkele ouders gesproken. Een vreemde ervaring. (even stil) Die mensen wisten ook de ware toedracht niet. De wervingskracht van het islamextremisme was groot in die periode. We hebben in Kortrijk sterk ingezet op preventie. In het onderwijs bijvoorbeeld: ervoor zorgen dat leerkrachten de kiemen van radicalisme herkennen. Veel andere steden zijn komen kijken naar ons model.”

Wat hebben die aanslagen met u gedaan?

“Dat tekent u als mens. (denkt na) Voordien denk je dat terreurdaden dingen zijn die gebeuren in verre landen, niet in België. Die naïviteit is verdwenen. Je móet voorbereid zijn. Ook vandaag.”

Zijn we vandaag beter gewapend tegen een aanslag?

(resoluut) “Já. Ik zeg ondubbelzinnig ja. Het veiligheidslandschap is zó hard veranderd. Eindelijk werken diensten samen, eindelijk wordt informatie gedeeld. Een nulrisico bestaat niet, maar we zijn véél beter voorbereid. Er is een voor en een na 22 maart: dat was écht een kantelmoment. De parlementaire onderzoekscommissie heeft maar liefst vierhonderd aanbevelingen opgeleverd. (op dreef) Weet u wat de belangrijkste is? De terroristenlijst. Ik sprak onlangs met Gilles de Kerchove, de Europese terreurcoördinator. Andere landen zijn jaloers op die lijst, zei hij.”

 © Christophe De Muynck
© Christophe De Muynck

Was er voordien geen lijst?

“Neen. Elke veiligheidsdienst was een eiland. Men had eigen informatie, men voerde eigen onderzoek, maar men wist niets van elkaar. Vandaag hebben we een uniforme lijst voor álle diensten. Zelfs de lokale besturen krijgen die te zien. Er staan zevenhonderd namen op die lijst. Dat zijn vooral jihadisten, zowat zeshonderd. De laatste jaren zien we ook een toename van rechtse extremisten: er staan er nu vijftig op. Voor elke terrorist wordt een individuele dreigingsanalyse gemaakt en vervolgens een aanpak op maat uitgewerkt.”

Hadden die aanslagen voorkomen kunnen worden met een betere samenwerking?

“Dat kunnen we niet zeggen. Echt niet. Het is niet correct om te oordelen met de kennis van vandaag. ”

Wanneer zal het proces gevoerd worden?

“Na het proces over de aanslagen in Parijs. Er is te veel verwantschap om niet te wachten. Er zijn ook verdachten die op de twee plekken moeten verschijnen. Het proces in Parijs zal van start gaan in september. Dat zou negen maanden duren. Wij willen van start gaan in september 2022. Dat is voorlopig de planning.”

Is dat niet laat?

“Het is een bewuste keuze. Waren we niet afhankelijk van Parijs, dan zouden we zelf al in september kunnen beginnen. Het gebouw is klaar: het voormalig NAVO-hoofdkwartier in Evere. De tien verdachten zijn gekend. We weten welke veiligheidsmaatregelen we moeten nemen. We zijn zelfs voorbereid op corona.”

Een volksjury zal oordelen over het proces. Is dat niet gewaagd voor een terreuraanslag van die omvang?

“Dat debat is uitvoerig gevoerd in het parlement. Er zijn voor- en nadelen. Het nadeel is dat het lang zal duren. Dat zal impact hebben op de slachtoffers. Maar als we vandaag de wet wijzigen of afschaffen, dan riskeren we dat verdachten naar het Grondwettelijk Hof stappen. Of we riskeren procedurefouten. En dat is echt wel het laatste wat we in deze zaak willen meemaken.”

Dan mag u ook uw koffers pakken, denk ik.

(ontwijkend) “Ik heb álle vertrouwen in het federaal parket. (enthousiast) De laatste vijf jaar zijn er, hou u vast, 468 mensen veroordeeld voor terrorisme. Dat wil iets zeggen, hé. Geen enkel Europees land kan dat soort cijfers voorleggen. De beste juristen van het land werken op deze zaak.”

Wat met de slachtoffers? Nic Reynaert, een advocaat uit Roeselare, stapt naar de rechter om de overheid te dagvaarden. Hij voelt zich in de steek gelaten.

“Ik ken de man niet persoonlijk, maar ik heb begrip voor zijn ontreddering. Ook de onderzoekscommissie heeft duidelijk gemaakt dat ons land niet klaar was voor de nazorg van zoveel slachtoffers. We trekken daaruit lessen. We hebben intussen een centraal loket opgericht. Als er vandaag een aanslag zou gebeuren, dan is er één aanspreekpunt voor alle vragen van slachtoffers.”

Dat komt te laat voor de slachtoffers van de aanslagen. De vorige regering, waar uw partij in zat, had dat nochtans beloofd.

(fel) “Ik zeg ook dat we niet klaar waren. Het was de eerste keer dat we geconfronteerd werden met terrorisme van die omvang. Dat was voor iedereen een leerproces. (op dreef) Maar we nemen ook voor die slachtoffers initiatieven. We zijn een systeem aan het uitwerken van slachtoffercoaches, op vraag van V-Europe, de erkende slachtoffervereniging. We trekken daar 300.000 euro op jaarbasis voor uit.”

Is er vandaag een reële dreiging voor een aanslag?

“Volgens OCAD, het orgaan voor de dreigingsanalyse, zitten we op dreigingsniveau twee. Dat wil zeggen: een aanslag is weinig waarschijnlijk, maar niet uitgesloten. Een groot gevaar zijn de lone actors die online radicaliseren en alleen handelen.”

U wil ‘hate speech’ strafbaar maken. Is dat niet gevaarlijk? Dat is het domein van de vrije meningsuiting.

“Neen, dat klopt niet. Hate speech is al strafbaar. Ik wil ervoor zorgen dat het ook effectief vervolgd wordt. (windt zich op) Ik begin me echt te ergeren aan de mensen die zeggen dat ik de vrije meningsuiting wil inperken. Dat is fout. Ik wil dat helemaal niet. U mag van mij iedereen beledigen en uitlachen, ook de islam. Maar wie oproept tot haat en geweld, wat strafbaar is, die moet ook effectief vervolgd worden. Dat is mijn punt.”

Wil u hiermee ook Vlaams Belangers aanpakken? Als iemand bijvoorbeeld spreekt over transgenderwaanzin?

“Ik zal me nooit uitspreken over individuele gevallen. Dat is een zaak van het gerecht. Ik zal ook nooit kritiek geven op uitspraken van magistraten. (feller) Weet u waar ik écht schrik van heb? Dat magistraten niet meer onafhankelijk durven oordelen omdat ze bang zijn om bedreigd te worden. Of omdat ze bang zijn dat hun kinderen bedreigd zullen worden. Dat is een reëel gevaar. Politici moeten terughoudend zijn over uitspraken van rechters. Anders komt de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in gevaar. De minister van Justitie is voor mij de eerste behoeder van de democratie en de rechtstaat.”

 © Christophe De Muynck
© Christophe De Muynck

Goed dat u begint over de democratie. Een andere aanbeveling van de onderzoekscommissie is dat de maatregelen tegen terrorisme de democratie niet mogen uithollen. Is dat ook geen les voor het coronabeleid?

“De rechtstaat moet altijd gerespecteerd worden. Maar onze grondwet bevat naast het recht op vrijheid ook het recht op gezondheid. Je moet die twee tegen elkaar afwegen. (op dreef) Duizenden mensen sterven aan het virus. Onze ziekenhuizen kreunen onder de druk. Het is dáárom dat we nu sommige vrijheden moeten inperken. Dat zijn afschuwelijke beperkingen, maar we kunnen niet anders. Het virus verspreidt zich waar mensen samenkomen. Ook de Raad van State bevestigt dat. (benadrukt) Dat is het beste bewijs dat wij de rechtstaat respecteren.”

Waarom is er vandaag een avondklok?

“Omdat die nuttig en noodzakelijk is. Het is nuttig voor de handhaving, maar het is óók noodzakelijk om de verspreiding tegen te gaan. We willen dat mensen om middernacht thuis zijn. En waarom? Omdat bijeenkomsten ’s nachts gevaarlijker zijn dan overdag. Er komt alcohol in het spel, de mensen worden losser en kruiper dichter bij elkaar. We willen dat vermijden.”

Waarom geen samenscholingsverbod? Dat is minder ingrijpend.

(kwaad) “En welk verbod stelt u dan voor? Allerlei mensen roepen dit en dat.”

“Terrassen uitzetten, de grenzen openen, de avondklok afschaffen: het kan niet op. Zien die mensen dan niet dat de cijfers stijgen?”© Christophe De Muynck
“Terrassen uitzetten, de grenzen openen, de avondklok afschaffen: het kan niet op. Zien die mensen dan niet dat de cijfers stijgen?”© Christophe De Muynck

Van meer dan twee personen?

“En wat dan? Dan zal je meemaken dat twee personen op bezoek gaan bij andere mensen. Ze zullen daar feesten organiseren, elkaar besmetten en vervolgens ’s nachts naar huis gaan. Dan is het kwaad geschied. Een samenscholingsverbod lost dat niet op. Begrijp dat nu toch een keer.”

Mogen we het beleid niet meer in vraag stellen?

“Toch wel. Ik bedoel dat niet persoonlijk. Maar ik erger me aan de versoepelingsbrigade die weer uitgerukt is. Terrassen uitzetten, de grenzen openen, de avondklok afschaffen: het kan niet op. (windt zich op) Zien die mensen dan niet dat de cijfers stijgen? Je móet bepaalde vrijheden inperken of je hebt het spel niet meer onder controle. (weer rustig ) Bovendien heeft de avondklok nauwelijks impact op de gewone burger. Zolang je thuis maar één iemand mag ontvangen, is de avondklok de beste methode. De dag dat er meer sociale contacten worden toegelaten, verandert dat. Dan moet ook de avondklok ingetrokken worden.”

Toenmalig minister van Justitie Koen Geens (CD&V) diende de avond van de aanslagen zijn ontslag in. Zou u hetzelfde doen?

(aarzelend ) “Dat is een moeilijke vraag. Ik kan me wel voorstellen dat hij zich reddeloos voelde. Dat hij de schuld op zich wou nemen. Dat is zelfs moedig. Maar het was even sterk van de premier om neen te zeggen, want toen moest er onmiddellijk gehandeld worden. Wat ik zou doen? Ik zal niet antwoorden op speculatieve vragen.” (lacht )


Vincent Van Quickenborne

– Geboren op 1 augustus 1973 in Gent.

– Licentiaat in de rechten (KU Leuven).

– Woont in Kortrijk met zijn vrouw Anouk en kinderen Bo (4) en Scott (1).

– Vicepremier, bevoegd voor Justitie en Noordzee.

– Titelvoerend burgemeester van Kortrijk.