De schuld in de onschuld van een straatnaam

Het standbeeld van Koning Leopold II op het Troonplein in Brussel was al meerdere keren het doelwit van dekolonisatie-protestacties. Op de foto herkennen we Theophile de Giraud die in 2008 het beeld met 'bloed' besmeurde. © belga
Siebe Jonckheere Student sociale en culturele antropologie aan KU Leuven

Siebe Jonckheere uit Veurne volgt de masteropleiding sociale en culturele antropologie aan de KU Leuven. Naar aanleiding van de beslissing van stad Kortrijk om haar Leopold II-laan te herbenoemen, wil de student het debat van de dekolonisatie aanwakkeren met de hashtag #LeopoldIIMustFall.

“Kortrijk schrapt Leopold II-laan in Heule,” luidden de krantenkoppen na een beslissing van het Kortrijks stadsbestuur. Eerder deze maand nog werd het standbeeld van deze voormalige koning op het Troonplein in Brussel met witte verf beklad. Een zoveelste actie die onze koloniale erfenis tracht aan te kaarten en te bekritiseren binnen een moeilijk, maar broodnodig debat over dekolonisatie.

Dekolonisatie, say what?

De laatste jaren zorgt de “wave of decolonisation”, mede dankzij globalisering en groeiende diversiteit in onze samenleving, voor een grotere bewustwording bij onze burgers. Vooral bij jongeren, want de jongere generaties zien de socioculturele nasleep van een onherroepelijke impact die de Europese kolonisatie heeft veroorzaakt.

Ter verduidelijking verwijs ik graag naar een fenomeen uit Kaapstad, Zuid-Afrika. In 2015 ontsproot in een universiteit de protestbeweging genaamd #RhodesMustFall. Een diversiteit van studenten en professoren waren voortrekkers van de opstand die de omverwerping van het standbeeld van Cecil Rhodes eisten. Deze man was de beruchte Britse ex-kolonisator en heerser van het voormalige Rhodesië. Hoewel het massaprotest daarin slaagde, was alle controverse over het standbeeld slechts het topje van een “ijsberg der dekolonisatie”.

Het denkproces binnen het hele debat over dekolonisatie vraagt dan ook meer dan enkel en alleen de vernietiging van standbeelden of straatnaambordjes met controversiële connotaties. De studenten in Kaapstad streefden naar een nieuw collectief project met diversiteit en interculturaliteit als mantra, door komaf te maken met een gruwelijk verleden. Zowel de Britse kolonisatie als het Apartheidsregime zorgden voor diepe wonden in de postkoloniale tijdsgeest van het land.

Kolonisatie stopte nooit bij de onafhankelijkheid van Congo. Meer nog, de dekolonisering van onze mindset is nog verre van afgerond

Ook in België dwaalt diezelfde geest doorheen onze straten. Kolonisatie stopte immers nooit bij de onafhankelijkheid van Congo. Meer nog, de dekolonisering van onze mindset is nog verre van afgerond. Zoiets wordt duidelijk in ons dagelijks leven en in de openbare ruimte. Dat een naam zoals de “Leopold II-laan” na decennia nog niet in vraag wordt gesteld, bewijst hoe het superioriteitsdenken van de Belgische koloniale machthebber tegenover diens onderdanen in onze westerse maatschappijgeest is ingebakken.

De geschiedenisleraar kan ons wel losstaande feiten leren, bijvoorbeeld dat deze beruchte figuur miljoenen doden, kindermishandeling en dwangarbeid op z’n kerfstok heeft staan. Toch sijpelen deze gruweldaden precies niet genoeg in ons collectief westers geheugen door, simpelweg omdat de modale blanke man het moreel superioriteitsdenken nooit heeft gedeconstrueerd of nooit “de ander” als een gelijke heeft beschouwd.

Velen staan er immers niet bij stil dat ons koloniaal denkbeeld verweven is met racisme en segregatie en dat die ideeën tot vandaag nazinderen. Deze narratieven worden, al dan niet onbewust, door ons dagelijks straatbeeld zichtbaar in stand gehouden. In dit geval mag u dat letterlijk nemen, want in Koksijde – Oostduinkerke, een bloeiende en toeristische gemeente aan onze Westkust, draagt een dorpsas van één kilometer lang de naam “Leopold II-laan”. Ook in De Panne en een tiental andere Belgische gemeenten vereert men ten onrechte deze genocidepleger met een naambordje op de hoek van de straat…

Wat kan een straatnaam nu iemand schelen?

Niet iedereen ligt wakker van de onderliggende betekenis van straatnamen. Niettemin, wat Leopold II betreft, vereist het debat een ruimere denkoefening. Hierbij maak ik de link met Hitler. Ondanks een verschillende historische context ten opzichte van België, kunnen we parallellen trekken in de manier waarop Duitsland vandaag met zo’n gruwelijke stempel op zijn geschiedenis en maatschappijgeest omgaat.

Hoe onschuldig een straatnaam zoals “Leopold II-laan” wel niet kan klinken, in deze onschuld schuilt er een historische schuld

Een naam als Hitler roept haat, verdeeldheid en racisme op. Zoiets verdient geen plaats in het openbaar straatbeeld. Duitsland kent deze griezel enkel plaats in musea, schoolboeken en archieven toe. Ook onderwijs speelt hier een heel belangrijke rol in. Daarom is het essentieel om te investeren in kwalitatief, divers en geïntegreerd onderwijs, om zo zwarte pagina’s uit onze Europese geschiedenis, zoals kolonialisme of nazisme, te contextualiseren en te bekritiseren. Stuk voor stuk geschiedenis die zich nooit mag herhalen…

Wat de zingeving aan ons koloniaal verleden betreft, heeft België duidelijk nog een lange weg voor de boeg. De denkoefening is nochtans simpel. Hoe onschuldig een straatnaam zoals “Leopold II-laan” wel niet kan klinken, in deze onschuld schuilt er een historische schuld. Beeld u zich maar eens in dat nieuwe generaties Congolezen constant opnieuw geconfronteerd moeten worden met de gruwel die hun ouders werd aangedaan…

Oproep aan onze gemeenten, Leopold II must fall!

Tot slot is de dekolonisatie van onze publieke ruimte ook een inherent politieke kwestie. Uiteraard valt te begrijpen dat niet alle politieke partijen met herbenoeming van de straatnamen in onze gemeenten uitpakt. Zo’n beleidskeuze is enerzijds begrijpelijk, aangezien andere concrete veranderingen best wel prioritair zijn in dit land, zoals betere sociale huisvesting of stijgende kinderarmoede aanpakken. Anderzijds nodig ik elke burgemeester, schepen of betrokkene uit om deze postkoloniale denkoefening te ondernemen. Bovendien plakt er op dekolonisatie geen enkele politieke kleur. Een inclusief verhaal moet voor zowel links als rechts in de smaak vallen. Alle politici moeten streven naar bevordering van inclusiviteit.

Waarom maken steden en gemeenten dan niet snel komaf met deze koloniale erfenis in de publieke ruimte? Na al het leed in Congo dat onder het bewind van Leopold II hoogtij vierde, is dit het minste dat we de postkoloniale generatie verschuldigd zijn. Via dit opiniestuk doe ik een luide en een broodnodige oproep aan onze gemeenten. Open het debat van de dekolonisatie alstublieft, om zo controversiële en segregerende straatnamen, onze Leopold II-lanen en Cyriel Verschaevestraten, te herbenoemen.

Deze oproep is niet alleen bedoeld om het dekolonisatie aan te kaarten, maar ook om een bredere maatschappelijke eis op tafel te leggen. Door inclusiviteit binnen diversiteit onder elkaar te promoten, maken we van onze straat een tolerantere plek waarin iedereen zich welkom voelt. Zoiets begint nu eenmaal bij een simpele herbenoeming.

Step up your game, Belgium. #LeopoldIIMustFall

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier