Kortrijk is decor voor unieke oorlogsroman van Nederlandse auteur

De Grote Markt van Kortrijk in 1910. (foto Beeldbank Kortrijk) © Beeldbank Kortrijk
Jan Gheysen
Jan Gheysen Opiniërend hoofdredacteur

Zij is nooit in Kortrijk geweest, maar ze tekent de stad zoals niemand dat eerder deed. Tot in het detail. Zelfs de huisnummers kloppen. Niet de stad die we kennen, maar het Kortrijk van een eeuw geleden. Als decor voor een indrukwekkend oorlogsverhaal van een soldaat met geheugenverlies. De Noord-Nederlandse schrijfster Anjet Daanje is vrijwel onbekend bij ons, maar haar recente boek ‘De Herinnerde Soldaat’ zou dat wel eens kunnen veranderen. Het is een pakkend verhaal dat niemand onberoerd laat.

Ons oog viel er per toeval op. We lazen een Nederlandse weekendkrant en in de inleiding van een dubbelpaginastuk scanden we ineens ‘Kortrijk’. En toen waren we vertrokken. Het uitgebreide interview met de Groningse auteur Anjet Daanje bracht ons als vanzelf naar De Herinnerde Soldaat, een boek dat we meteen bestelden. We kenden de auteur niet en we vroegen ons meteen af hoe een Noord-Nederlandse schrijver zo’n filmisch portret van een West-Vlaamse stad kan schetsen? Ze was er nooit geweest en was voor het boek ook niet naar Kortrijk gereisd. “Dat was niet nodig, want het Kortrijk van 2020 is helemaal niet meer het Kortrijk van een eeuw geleden. De Tweede Wereldoorlog heeft er ook nog eens lelijk huisgehouden”, legt de schrijfster uit in een interviewvideo die we op het internet vinden.

Maar eerst dat bijzondere verhaal. In een gesticht in Gent verblijft Noen Merckem. De man weet niet wie hij is en zijn naam verwijst naar de plaats waar hij werd aangetroffen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Ergens achter de frontlinie, in de buurt van Merkem. De man lijdt aan geheugenverlies. Was hij getrouwd? Heeft hij familie? Niemand weet het. Tot het instituut een advertentie plaatst en vrouwen van wie de man aan het front vermist is geraakt, zich melden om na te checken of de vondeling hun echtgenoot is. Als Julienne in Gent op bezoek komt, is het haar meteen duidelijk: de man voor haar is Armand Coppens, haar echtgenoot, met wie ze voor de oorlog een fotozaak had in het centrum van Kortrijk. Armand gaat met Julienne mee, hoewel hij zich niet kan voorstellen dat hij ooit een leven met haar had.

Geert Mak

Anjet Daanje: “Ik kwam op het idee voor de roman toen ik in de tv-serie In Europa van Geert Mak het verhaal zag van een Franse soldaat die op een station in Lyon werd aangetroffen. Hij was meegereisd met een krijgsgevangenentransport uit Duitsland. De man wist niet wie hij was, reageerde verward en werd ondergebracht in een Frans krankzinnigengesticht. Men dacht dat hij na verloop van tijd zijn geheugen zou terugkrijgen. Maar dat gebeurde niet. Daarom plaatste men na vier jaar een advertentie in de krant en bij verrassing reageerden honderden vrouwen van wie er twee uiteindelijk volhielden dat de soldaat hun vermiste man was. Er kwam zelfs een rechtszaak van, maar de soldaat stierf uiteindelijk in het gesticht.”

“Ik koos voor Kortrijk als decor door de beeldbank die de stad op internet heeft”

Voor Noen Merckem liep het dus anders. Maar waarom een Groningse schrijfster dan kiest voor Kortrijk, een haar totaal onbekende stad, als decor voor het verhaal?

Schrijfster Anjet Daanje. (foto Henk Veenstra)
Schrijfster Anjet Daanje. (foto Henk Veenstra)© foto Henk Veenstra

“Ik was op zoek naar een stad die in de buurt lag van het IJzerfront, maar ook weer niet zo dichtbij die streek want anders was de stad vlak na de oorlog onbewoonbaar. Ik las de uitgebreide oorlogsdagboeken van Stijn Streuvels die ten tijde van WO I in Ingooigem woonde waarbij hij schreef over de situatie in Kortrijk. Maar wat de doorslag gaf in mijn keuze voor Kortrijk, was de digitale beeldbank die de stad op het internet heeft. Aan de hand van de vele oude briefkaarten kon ik de stad reconstrueren zoals die er rond 1920 uit heeft gezien”, legt Anjet Daanje uit.

Prentbriefkaarten

Voor die reconstructie ging de auteur minutieus te werk. Tot in de details wou ze niet alleen weten hoe de stad er uitzag, ze zocht ook alles op over het leven in die tijd, over de interieurs van de huizen, over hoe het platteland eruit zag in de buurt van Kortrijk, over de vlasindustrie in die dagen. Ze aarzelde zelfs niet om spoorboekjes uit te pluizen om na te gaan wanneer treinen tussen Kortrijk en Ieper spoorden. In videofilmpjes op haar website laat ze de plattegronden van Kortrijk toen en nu zien. “Het had geen zin dat ik de stad bezocht”, vertelt de auteur. “Stel dat ik dat wel had gedaan, dan was het voor mij veel moeilijker geweest om Kortrijk te reconstrueren zoals ze in de jaren twintig van de vorige eeuw eruit zag.”

Het boek De Herinnerde Soldaat haalde de longlist van de Libris Boekenprijs en vindt in Nederland stilaan een ruim publiek. Het boek is intussen aan een vierde druk toe. Toch is die Eerste Wereldoorlog niet meteen een onderwerp waarover Nederlanders het hoofd breken.

Oorlogvoering

“In Nederland worden over de Tweede Wereldoorlog heel veel boeken geschreven”, zegt Anjet Daanje. “Als auteur heb je het gevoel dat je haast niets meer over die Tweede Wereldoorlog er kan aan toevoegen. Voor de Eerste Wereldoorlog is dat anders. Nederland was neutraal en werd nauwelijks door die oorlog geraakt. Een roman over WO I is om die reden veel interessanter. Maar ik begrijp dat dit in Vlaanderen anders ligt.” Er is nog een reden waarom Anjet Daanje voor de Eerste Wereldoorlog koos. “Die markeerde de overgang tussen de ouderwetse manier van oorlogvoering (van man tot man) en de moderne oorlogvoering (met tanks, bommen en chemische wapens). De soldaten waren niet op dat zware geweld toegerust en velen liepen dan ook shellshock op, wat ze nu het Post Traumatisch Stress Syndroom noemen. In sommige gevallen, zoals in dat van mijn hoofdpersonage, leidde dat tot langdurig geheugenverlies.”

Het verhaal – ruim 500 pagina’s – is op bijzondere wijze meeslepend verteld en zou zich perfect lenen tot verfilming. Daar zijn voorlopig nog geen plannen voor. De Herinnerde Soldaat is in elk geval een boek dat in geen enkele West-Vlaamse en bij uitbreiding in geen enkele Vlaamse bibliotheek mag ontbreken.

‘De Herinnerde Soldaat’ is een uitgave van Uitgeverij Passage in Groningen en moet nog de schappen van de Vlaamse boekhandels veroveren.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier